Tacik-Kırgız sınır çatışmaları
Gerçek saldırgan kim?
ABDULLO RAKHNAMO
TACİK-KIRGIZİSTAN SINIRINDA ÇATIŞMALAR
Tacik-Kırgız devlet sınırının tartışmalı bölgelerinde, iki ülkenin sınır bölgelerinde yaşayanlar arasında yollar, su ve toprak erişimi konusunda düzenli olarak çatışmalar çıkıyor. Çoğu zaman, sınır muhafızlarının katılımıyla çatışmalar meydana gelir ve insanların ölümüne yol açar. Fergana bu konuyu yakından takip ediyor – önceki tüm materyalleri burada özel bir hikayede bulabilirsiniz.
Ve bugün, Kırgız Cumhuriyeti ile sınır anlaşmazlığında Tacikistan Cumhuriyeti’nin konumunun özü ve yasal temelleri hakkında – bize göre çok önemli – bir yorum yayınlıyoruz.
Makalenin yazarı, uluslararası meseleler konusunda uzman olan Abdullo Rakhnamo’dur.
* * *
Tacikistan’daki hangi yasal arazi şu anda Kırgızistan’ın mülkiyetindedir? 145.000 ha mı, 211.000 ha mı yoksa 420.000 ha mı? Tacikistan, Kırgızistan ile sınır anlaşmazlığında hangi yasal olarak kanıtlanmış belgelere güveniyor? “1924-1932 belgeleri” ne anlama geliyor ve neden tek dayanak bunlar? “1958-59 belgeleri” nelerdir ve “1989 belgeleri”nin özü nedir? Kırgız tarafının argümanları ve hukuki önemi nedir? SSCB Anayasası, birlik cumhuriyetleri arasındaki sınırları nasıl böldü? Tacikistan toprakları neye dayanarak Kırgızistan’ın emrinde? Hangi alanlar sözde içerir. “tartışmalı bölgeler” mi?
Aşağıda, Tacikistan Cumhuriyeti’nin Kırgızistan ile olan sınır anlaşmazlığında konumunun yasal dayanağı hakkında sorulan soruların ayrıntılı yanıtları bulunmaktadır.
* * *
Tacikistan ile Kırgızistan arasında yaklaşık yüz yıldır devam eden sınır anlaşmazlığı son yıllarda karmaşık ve gergin bir hal aldı. Tarafların pozisyonları ve açıklamaları incelendiğinde, soruna eşlik eden siyasi ve enformasyon süreçlerine ilişkin bir değerlendirmede bu konunun sadece çözüm aşamasında olmadığı, tansiyonun tırmanma sürecinde olduğu da görülüyor. Devletlerin ve uluslararası kuruluşların çatışmanın çözümünde arabuluculuğa başvurması, sorunun YEREL BİR SORUNDAN BÖLGESEL VE ULUSLARARASI BİR UYUŞMAZLIK HALİNE DÖNÜŞME İMKANINI DAHA FAZLA ARTIRMIŞTIR.
Sovyet sonrası alanda etnik çatışmaları çözme deneyimi, çoğu durumda Doğulu ve Batılı “arabulucuların” ortaya çıkmasının bu tür krizlerin daha geniş ve daha uzun süreli yayılmasına yol açtığını gösteriyor.
Tacikistan her düzeyde ve aşamada sorunun barışçıl çözümüne olan bağlılığını beyan etse de, mevcut sürece ilişkin beklentiler artık devletimizin ve toplumumuzun daha zor durumlara hazır olması gerektiğini gösteriyor. Bu tür tahminler ve beklentiler ile ciddi siyasi, askeri ve bilgilendirici hazırlıkların yanı sıra, en önemli ihtiyaçlardan biri, konunun özünün, Tacikistan Cumhuriyeti’nin konumunun ve çıkarlarının gerçekliğinin toplumun çeşitli kesimleri tarafından bilinmesidir.
Bilgi alanının izlenmesi ve nüfusun temsilcileriyle düzenli temaslar, çoğu vatandaşın yüksek bir vatanseverlik duygusuna sahip olduğunu ve ülkelerinin sınırlarını savunmaya hazır olduğunu, ancak anlaşmazlıkların özü hakkında güvenilir bilgiye sahip olmadığını göstermektedir. devletler arası sınırlarla ilgili çatışma durumu ve Tacikistan Cumhuriyeti’nin bu konudaki pozisyonunun detayları.
Bu bilinçle, kamuoyunun bu yönde bilinçlendirilmesine yardımcı olmak için, Tacik tarafının konumunu doğrulamak için sağladığı tarihsel ve yasal temellerin, mevcut çelişkilerin, argümanların, gerçeklerin, belgelerin ve haritaların titiz bir analizi sunulmaktadır. (Bu konunun siyasî, iktisadî, sosyal, kültürel, medeni ve coğrafi yönleri yazar tarafından başka yazılarda ele alınmıştır).
Elbette bu noktaya kadar Tacikistan’ın pozisyonunun hukuki açıklaması hukukçu Mahmud Abdulloev de dahil olmak üzere bazı yerli araştırmacılar tarafından dikkate alındı. Yazıları bu konuda değerli bilgiler ve çeşitli görüşler sunmaktadır. Ancak tarihi belgelere dayanan makalemizin asıl amacı, Tacik tarafının mevcut meseledeki konumunun özünün tam bir resmini oluşturmaktır.
* * *
1. TACİKİSTAN İLE KIRGIZİSTAN ARASINDAKİ SINIR ANLAŞMAZLIĞININ NEDENLERİNİN AÇIKLANMASI
İki komşu devlet arasındaki sınır ihtilaflarının özü, sınırları tanımlayan resmi belgelere göre, bugün Kırgız Cumhuriyeti’nin, Tacikistan Cumhuriyeti’nin yasal topraklarında Kırgız Cumhuriyeti’nin emrinde olan 211.000 hektarlık araziye sahip olmasıdır. Bu tür veriler, 23 Eylül 2022’de Tacikistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı tarafından BM Genel Kurulu’nda yapılan açıklamada açıklandı.
Resmi verilere göre, bu araziler, Bobojon Gafurov bölgesinde (esas olarak Khistevarz (Kistakuz) jamoat’ta) 84.000 hektar, Kukhistoni Mastchokh bölgesinde (Andarak orman bölgesi) 66.000 hektar, 61.000 hektar – Isfara topraklarında (Surkh, Lakkon, Chilgazi, Shahrak, Chorkuh ve Vorukh jamoatlarında) ve Jabbor Rasulov ve Spitamen bölgelerindeki diğer bazı küçük alanlarda (bkz. Harita No. 1).
211.000 hektarlık veya 2.110 kilometrekarelik arazinin ölçeğini ve coğrafi enlemini doğru bir şekilde temsil etmek için, bunun yaklaşık olarak Isfara, Kanibadam, Khujand şehirlerinin veya ŞEHİR ŞEHRİNİN birkaç BÖLGESİNİN toplam alanına eşit olduğunu not ediyoruz. DUSHANBE yeni idari birimleriyle. Yani, çok büyük bir bölgeden bahsediyoruz! Diğer devletlerle karşılaştırıldığında Kırgız Cumhuriyeti’nin işgal altındaki toprakları, Lüksemburg’un yüzölçümüne eşittir, Singapur veya Bahreyn topraklarının neredeyse iki katıdır.
Tacikistan’ın yasal toprağı olan bu topraklar, Kırgızistan tarafından son 90 yılda çeşitli şekillerde geliştirilmiştir ve halen aktif olarak kullanılmaktadır.
Bu sitelerin Tacikistan topraklarının bir parçası olduğu gerçeği, Sovyet döneminde de biliniyordu. Bu bağlamda, burada periyodik olarak idari ve yerel anlaşmazlıklar ortaya çıktı. Ancak her iki cumhuriyet de 1991 yılına kadar Sovyetler Birliği’nin bir parçası olduğundan, iç sınırlar eyaletler arası kabul edilmedi ve bunların revizyonuna ilişkin yasal anlaşmazlık ilgili değildi.
Devlet bağımsızlığının kazanılmasıyla birlikte sınır hattının hukuki ve siyasi statüsü tamamen değişmiş ve iki bağımsız devlet arasındaki sınırların nihai yasal tescili ihtiyacı doğmuştur. Bu nedenle Tacikistan, devlet sınırlarını devletler arasındaki sınır ayrımını tanımlayan resmi belgelere dayanarak belirledi ve KIRGIZİSTAN’DAN KENDİ TOPRAKLARINI İADE İSTİYOR.
Genel olarak, bugüne kadar Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti arasında bu konuda çeşitli düzeylerde 200’den fazla toplantı ve müzakere yapılmıştır, toplam uzunluğu ile Tacik-Kırgız devlet sınır hattının geçişinin taslak açıklaması Yaklaşık %62 olan 606,79 km hazırlanmıştır. Ancak Kırgız tarafı varılan anlaşmaları imzalamaktan ve resmileştirmekten kaçınıyor.
Tacikistan’ın bunları imzalamaya hazır olduğu, Tacikistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın 04/09/2021 tarihinde İsfara şehrinin Vorukh cemaati sakinleriyle yaptığı toplantıda yaptığı konuşmada dile getirildi (bkz. Harita No. 2).
Sınır hattının geri kalan kısmı (%39) karmaşık ve belirsiz bir durum olmaya devam ediyor. Bu alanlarda, içme ve sulama suları, mesken ve tarım arazileri, meralar, yollar, köprüler, kavşaklar, elektrik hatları, doğal kaynaklar ve mezarlıkların kullanılması nedeniyle, mahalle sakinleri arasında düzenli olarak bazen kan dökülmesine varan olaylar yaşanmaktadır.
Belirli sınır bölgelerinin ve tesislerinin statüsü ve kullanımına ilişkin son yıllarda imzalanan ikili anlaşmalara uyulmaması durumu karmaşıklaştırarak daha istikrarsız hale getiriyor. Yakın tarihli bir örnek, Kırgızistan’ın 2021’de 2009 arazi kiralama anlaşmasından çekilmesi ve karşılıklı güveni etkili bir şekilde baltalamasıdır.
Ayrıca 1999’da Kırgız tarafı, “ihtilaflı bölgelerin” çoğunu kapsayan yeni bir Batken bölgesi kurdu. “Batken bölgesinin özel statüsü hakkında” yasasının (10 Eylül 2021 tarih ve 113 sayılı) kabul edilmesiyle, adı geçen bölge fiilen özel bir askeri-savunma bölgesine dönüştü ve bu da iç savaşa askeri-politik bir renk katıyor. ve sınır bölgesindeki sosyal çatışmalar. Kanunun 14. maddesi, bu bölgede (yani Tacikistan’ın yasal topraklarında), çeşitli ekonomik ve sosyal faydaların sağlanması yoluyla Kırgız nüfusunun ve yerleşim yerinin sayısının kasıtlı olarak artacağını öngörmektedir.
Ve 20 Ekim 2022’de kabul edilen Kırgız Cumhuriyeti’nin yeni yasası, bu yasadışı yerleşim yerlerinde yaşayanların genel olarak silahlanmasını sağlıyor. Bu tür durumlar, sorunların çözülmesine yardımcı olmak yerine, sıradan olayların başka bir büyük ölçekli silahlı çatışmaya dönüşme olasılığını artırır.
İki komşu devlet arasındaki sınır anlaşmazlığının ana özü budur.
2. “EYALETLER ARASI SINIRI BELİRLENEN RESMİ BELGE” NEDİR?
Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki sınır meselesinde gündeme gelen tartışmalı noktalardan biri de belgeler tartışması. Bu konunun önemi, müzakerelerin YÖNÜNÜ BELİRTMESİNE, taraflara karşı tutumlarının geçerliliğini ve ilkeliliğini belirlemesine izin veren belgelerin olmasıdır. Tarihsel gerçeğin ortaya çıkarılmasını, uzlaşmaya varılmasını ve somut sonuçlara varılmasını sağlayan belgelerdir. Yani “teyit edici bir belge” olmadan verimli müzakereler yürütmek ve adaleti sağlamak mümkün değil. Ancak içinde bulunduğumuz süreç, tarafların belgelerin kullanımı konusunda önemli fikir ayrılıkları yaşadığını gösteriyor.
Bu nedenle, iki ülke arasındaki devlet sınırını tanımlayan bir “destekleyici belge” veya resmi yasal materyallerin seçimi, sınırlandırma ve sınırlandırma sürecini belirlemede en önemli başlangıç noktasıdır.
Tacikistan’ın yeterli tarihsel ve belgesel-hukuki temele sahip konumuna göre, “İKİ ÜLKE ARASINDA DEVLET SINIRINI BELİRLEYEN BELGE”, SADECE DEVLETLER ARASI DÜZEYDE RESMİ ONAY PROSEDÜRLERİNDEN GEÇMİŞ OLAN BELGEDİR. KURULUŞ.
Yani bireyler, topluluklar, çiftlikler, şehirler, mahalleler, komisyonlar vb. tarafından farklı yıllarda düzenlenen kanunlar. devlet ve eyaletler arası onay prosedürlerinden geçmemiş arazilerin geçici veya kalıcı kullanımına ilişkin TANIMA YAPILAMAZ VE “DEVLET SINIRINI BELİRLEYEN BELGE” İŞLEMİ YAPILAMAZ.
TEK TARAFLI DÜZENLE kabul edilen ancak her iki devlet tarafından gerekli prosedürlerden geçmemiş resmi belgeler, devletler arası sınırların belirlenmesinde esas alınamaz. Bu, Tacik tarafının yasal olarak haklı, ilkeli ve rasyonel bir pozisyonudur.
Tacikistan’ın kalıcılığına yönelik pratik ihtiyaç, Kırgızistan’ın kullanımındaki “tartışmalı arazinin” çoğunun (aynı 211.000 hektar) son 90 yılda sıradan vatandaşlar veya yerel halk arasındaki etkileşim gibi eylemler yoluyla kiralanmış olmasına dayanmaktadır. yetkililer ( 1), kollektif çiftlikler ve devlet çiftlikleri arasında arazi kaynaklarının değiş tokuşu (2), cemaat, ilçe ve bölge liderlerinin sözlü anlaşmaları (3), sektörel bakanlıklar ve dairelerin kararları (4), arazi alım satımı ( 5), ortak komisyon protokolleri (6), resmi departmanlar arası veya eyaletler arası kiralama (7), vb. Yani bu topraklar yetkisiz kişi ve tüzel kişiler tarafından farklı düzeylerde Kırgızlara tahsis edilmiştir.
Kırgız tarafının bu anlaşmazlıktaki “argümanlarından” biri, arazinin bir kısmının kullanımına ilişkin bazı idari ve yerel eylemlerdir. Ancak Tacikistan’ın konumunun avantajı, bireyler, çiftlikler, mahalleler ve arazi kullanım daireleri arasında imzalanan bu belgelerin hiçbirinin hem Sovyet döneminde hem de devletin bağımsızlığını kazanmasından sonra gerekli yasal prosedürlerden geçmemiş olmasıdır. Yani TACİKİSTAN İLE KIRGIZİSTAN ARASINDA DEVLET SINIRINI BELİRLEYEN RESMİ BELGE OLARAK KABUL EDİLMEMİŞTİR.
Bu nedenle, bu tür materyaller, arazi yönetimi, sitelerin geçici kullanımı ile ilgili yasalara dayansa da, bunların hiçbiri eyaletler arası bir belgenin yasal gücüne sahip değildir. Bu nedenle, sınırları değiştirmek ve tanımlamak için bir temel olarak kullanılamaz.
Tacikistan’ın “destekleyici belgeler” konusundaki tutumunun özü budur.
Ancak Kırgız tarafı, bu toprakların tamamen Tacikistan’a ait olduğunu kanıtlayan, sorunun bu şekilde formüle edilmesi veya bu gerçeğin tanınması ile ilgilenmiyor. Böylece Kırgız tarafı, çiftlikler arasında arazi değişimi (1), arazinin geçici kullanımı (2) veya organizasyonların oluşturulması (3) ile ilgili çeşitli dönemlere ait çeşitli eylemleri temel almaktadır. Aynı zamanda Kırgızistan, Tacikistan pahasına sahip olduğu toprakları yasal olarak meşrulaştırmanın peşindedir.
Çelişki şudur:
İlk olarak, bu eylemlerin hiçbiri iki ülke arasındaki devlet sınırını tanımlayan resmi bir belge statüsüne sahip değildir.
İkincisi, Tacikistan böyle bir “gerekçe” veya sorunu çözme yolunu kabul ederse, o zaman “tartışmalı toprakların” çoğu Kırgızistan’a gidecek. Böyle bir durum Tacikistan’ın ne tarihi gerçeğine, ne yasal zeminine, ne de ulusal çıkarlarına tekabül ediyor.
Bu, iki ülke arasındaki belge ve düzenlemelerin kullanımı konusundaki anlaşmazlığın en önemli noktasıdır.
3. SSCB ANAYASASI CUMHURİYET ARASINDAKİ SINIRLARI NASIL OLUŞTURDU?
Sınırları tanımlayan belgelerin devlet tarafından tanınmasının yasal dayanağı, bunların SSCB Anayasası hükümleri çerçevesinde kabul edilmesi ve onaylanması gerektiğidir. Çünkü Birlik üyesi cumhuriyetlerin devlet sınırlarının değiştirilebilmesi için, SSCB Anayasası’nda önce bu cumhuriyetlerin rızası, ardından da en yüksek devlet Sovyeti gücü tarafından uygun bir karar alınması gerekiyordu. Ancak bu durumda, yasa cumhuriyetler arasındaki sınırı tanımlayan resmi bir belge statüsü alabilir. Bu gereklilik, öneminin bir göstergesi olarak 1924, 1936 ve 1977’de kabul edilen SSCB’nin tüm anayasalarında yer aldı.
Bilhassa 31 Ocak 1924’te kabul edilen Sovyetler Birliği Anayasası’nda, cumhuriyetler arasındaki sınırların değiştirilmesine ilişkin düzenleme münhasıran bu devletin yetkisindeydi ve “İTFAKAT CUMHURİYETLERİNİN İZNİ OLMAKSIZIN, SINIRLARI DEĞİŞTİRİLEMEZ.”
5 Aralık 1936’da kabul edilen SSCB Anayasası’nın 14. maddesinin “d” fıkrası da cumhuriyetlerin sınırlarının değiştirilmesi ve onaylanması konusunu Sovyetler Birliği’nin yetkisine havale etmiştir. 18. maddesinde açıkça “İTİLAK CUMHURİYETLERİNİN RIZASI OLMADAN SINIRLARI DEĞİŞTİRİLEMEZ.”
7 Ekim 1977’de kabul edilen SSCB Anayasası’nın 73. maddesinin 2. fıkrasına göre, bu devlet içindeki cumhuriyetlerin sınırlarının değiştirilmesi ve onaylanması konusu da münhasıran Sovyetler Birliği’nin yargı yetkisine aitti. 78. Madde, cumhuriyetler arasındaki sınırın yalnızca bu cumhuriyetlerin rızası ile değiştirilebileceğini ve SSCB’nin yetkili organları tarafından onaylanabileceğini garanti ediyordu.
Cumhuriyetlerin sınırlarını değiştirme zorunlu rızasına ilişkin aynı katı şart, Tacik SSR Anayasasına dahil edildi. Özellikle, 1929 Tacik SSC Anayasasının 2. Maddesi, Tacik SSC topraklarının rızası olmadan değiştirilemeyeceğini belirler. 1931 Tacik SSR Anayasaları (Madde 29), 1937 ve 1978 (Madde 15), Tacikistan’ın rızası olmadan devlet sınırlarının değiştirilmesinin imkansız olduğunu da belirledi. Cumhuriyetlerin sınırlarını değiştirme prosedürüne ilişkin aynı gereklilikler Kırgız SSC’nin anayasasında da vardı.
Cumhuriyetin sınırlarını değiştirmek için aynı prosedür Kırgız SSC Anayasasında yer almaktadır.
Böylece, Sovyet döneminde, cumhuriyetler arasındaki sınırın değiştirilmesi ve tanımlanması için aşağıdaki gereksinimler vardı:
1. Cumhuriyetlerin en yüksek otoritesi tarafından uygun bir kararın alınması (her bir tarafça ayrı ayrı);
2. Tarafların rızasıyla sınırların değiştirilmesine karar verilmesi;
3. Cumhuriyetlerin kararlarının SSCB’nin en yüksek devlet gücü organı tarafından, yani Sovyetler Birliği’nin en yüksek yasama organının bir kararnamesi ile onaylanması.
Bu anayasal hükmü dikkate alarak, Tacikistan ve Kırgızistan’ın tüm varlık süresi boyunca, yalnızca 1924-1927 ve 1932 ulusal toprak bölünmesine ilişkin belgeler gerekli tüm prosedürleri geçti. Ve yasal açıdan yalnızca bu belgeler devlet sınırını belirlemek için kullanılabilir.
4. TACİK TARAFININ DESTEKLEYİCİ BELGELERİ, HUKUKİ STATÜLERİ
Tacik tarafı, Kırgız Cumhuriyeti ile sınır müzakerelerinde yalnızca devletler arası prosedürlerin tüm aşamalarından geçmiş ve iki ülke arasındaki sınırı tanımladığı kabul edilen belgelere dayanmaktadır. Bu nedenle Tacikistan, “1924-1927, 1932 ve 1936 BELGELERİNE” başvuruyor. Bunun dayanağı ve gereği şudur:
1. “1924-1927, 1932 ve 1936 Belgeleri”, Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki devlet sınırlarının resmi olarak teyit edildiği tek belge paketidir.
2. Bu belgeler, SSCB içindeki cumhuriyetler arasındaki sınırları belirlemek için tüm yerleşik anayasal cumhuriyet içi ve devlet prosedürlerini tam olarak geçen ve yasal formaliteleri geçen tek belgelerdir.
3. Sovyetler Birliği döneminde ve Tacikistan ve Kırgızistan’ın devlet bağımsızlığını kazanmasından sonra, yani 1932’den günümüze kadar, bu iki devlet arasındaki devlet sınırını belirleyen tek bir belge devletlerarasında öngörülen şekilde kabul edilmedi, SSCB’nin cumhuriyetçi ve eyalet seviyeleri.
4. Orta Asya cumhuriyetlerinin kurucuları olan 1924-1927 belgeleri göz ardı edilirse, SINIRLARIN DURUMU TEORİK OLARAK SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN OLUŞUM ÖNCESİ TARİHİ DURUMUNA DÖNECEKTİR. Yani Buhara Emirliği ve Çarlık Rusyası’nın sınırlarından hatta Hiva ve Kokand hanlıklarından söz edebiliriz.
Bu durumda her iki taraf da sınır müzakerelerindeki öznelliğini yitirecek ve sürecin seyri tamamen değişecektir.
Dolayısıyla Tacikistan’ın üzerinde yoğunlaştığı “1924-1927 ve 1932 belgeleri” iki komşu devlet arasındaki devlet sınırının belirlenmesinde tek gerekli ve meşru belgelerdir.
BU BELGELERİN ÖZÜ NEDİR?
“1924-1927 ve 1932 belgeleri” altında, 1924-1927’de Orta Asya’nın ulusal topraklarının sınırlandırılmasına ve bunların nihai onayına ilişkin belgeler kastedilmektedir. Kırgız Cumhuriyeti’nin 15 Nisan 1927’ye kadar özerk bir bölge ve 5 Aralık 1936’ya kadar özerk bir cumhuriyet olarak RSFSR’nin bir parçası olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, birlik cumhuriyeti statüsü alırken (1936’da), bu cumhuriyet 1924-1927 ve 1932’de onaylanan aynı sınırlar içinde kuruldu (bkz. Harita No. 3).
Tarihsel ve arşivsel materyallerin dikkatli bir incelemesi, 24 Kasım 1924’te, ulusal-idari bölünme ve yeni cumhuriyetlerin kurulması planını uygulamak için “Orta Asya Tasfiye Komitesi”nin oluşturulduğunu ve 17 Mart 1925’e kadar tamamlandığını gösteriyor. teknik çalışma ve bunların ayrılması için belgelerin hazırlanması.
Buna dayanarak, 29 Eylül 1925’te, Tacikistan’ın özerk bir cumhuriyet olduğu Özbek SSC Merkez Yürütme Komitesi Başkanlığı, Özbek SSC ile o sırada Kırgızistan’ı da içeren RSFSR arasındaki devlet sınırını onayladı. “Karakırgız Özerk Bölgesi”. 9 Kasım 1925’te Merkez Yürütme Komitesi Başkanlığı, komite tarafından belirtilen aynı bölgelerde RSFSR ile Özbek SSC arasındaki sınırı tanıdı ve onayladı. Böylece, 1924’ün bölünmesi tüm yerleşik prosedürleri geçti ve coğrafi konumlarını güvence altına alarak yürürlüğe girdi (bkz. Harita No. 4).
Yani, Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki sınır, Özbekistan ve RSFSR içinde özerk birimler olarak varlıkları sırasında resmileştirildi. Hujand bölgesindeki sınırın bir kısmı da 1929’da Özbekistan’dan çekildiği dönemde resmileştirildi. Bu süreçte RSFSR ve Özbekistan’ın sınırları değişmedi (bkz. 5, 6, 7 numaralı haritalar).
Murgab bölgesi ile ilgili karar, Orta Asya cumhuriyetlerinin oluşturulması sürecinde de nihayet onaylanmıştır. GBAO’nun kurulmasıyla birlikte bu bölge 2 Ocak 1925’ten beri Tacikistan’ın bir parçası olmuştur.
Bazı Kırgız uzmanların “1924-1927 belgelerine göre Murgab’ın Kırgızistan topraklarının bir parçası olduğu” şeklindeki açıklamaları tamamen asılsızdır. Buna rağmen Murgab’ın Tacikistan Cumhuriyeti’nin ayrılmaz bir parçası haline gelmesi bu belgelere uygundu ve sınırın bu bölümü cumhuriyet ve SSCB Yüksek Yasama Organı düzeyinde ilgili prosedürlerden geçti. “1924-1927 belgeleri” uyarınca Murgab sorunu nihayet çözüldü. Tacik ÖSSC 1929’da Özbek SSC’den ayrıldığında, Pamirlerin adı Tacik SSC’nin bir parçası olarak Gorno-Badakhshan Özerk Bölgesi olarak değiştirildi. Daha sonra, 1936 tarihli SSCB Anayasasında, GBAO’nun Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne dahil olduğu da kutsandı (bkz. Harita No. 8).
Böylece, Pamirlerin (GBAO) bir kısmının Tacikistan’a ait olması, nihayet anayasal hükümler temelinde kararlaştırıldı ve bölünmeye konu olamaz.
Önemli bir nokta, 1925’te cumhuriyetlerin sınırları onaylanır onaylanmaz Kırgız tarafı (RSFSR’nin bir parçası olarak) Sulukta ve İsfara’daki sınırları protesto etti. Bu konunun değerlendirilmesi sonucunda, SSCB Yüksek Yasama Organı Kararnamesi ile Sulukta, RSFSR’nin (Kırgızistan) bir parçası oldu ve Isfara, Tacikistan’ın da bir parçası olduğu Özbek SSC’nin bir parçası olarak kaldı. Yani İsfara (Voruh’a kadar olan topraklar dahil) da Tacikistan’ın bir parçası olarak kaldı (9 numaralı haritaya bakın).
Tarafların rızasıyla varılan böyle bir ortak karar, nihayet 4 Mayıs 1927’de SSC Merkez Yürütme Komitesi tarafından onaylandı (bkz. Harita No. 10).
Bu karar Özbek SSC Merkez Yürütme Komitesi Başkanlığı tarafından 23 Mayıs 1927’de (No. 15/4) ve Kırgızistan ÖSSC Merkez Yürütme Komitesi Başkanlığı tarafından 7 Haziran 1927’de (No. 15/4) dikkate alındı. 27).
İlgili kararname, 3,5 bin nüfuslu İsfara’nın ayrılmaz ve ayrılmaz bir parçası olan Vorukh’un tamamen Tacikistan Cumhuriyeti’ne ait olduğunu belirledi. Bu resmi belgelere ve ekteki haritaya göre, daha sonra hangi bölgelerin ele geçirildiği belirleniyor, bu da Vorukh cemaatinin Tacikistan Cumhuriyeti’nden fiilen tecrit edilmesine yol açtı (bkz. Harita No. 11).
Vorukh’un gerçekten Tacikistan’a ait olduğunun destekleyici kanıtı olarak hizmet eden bir diğer gerçek, Sovyetler Birliği Halk Komiserleri Konseyi’nin 1947’de Özbekistan Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti arasındaki sınırların onaylanmasına ilişkin kararıdır. Halk Komiserleri Konseyi kararlarını takiben SSCB GUK tarafından yayınlanan resmi haritada Vorukh, Tacikistan topraklarının bir parçası olarak belirlenmiştir (bkz. Harita No. 12, 13, 14).
RSFSR ve Özbek SSC, o dönemin SSCB mevzuatına tam olarak uygun olarak, cumhuriyetler arası sınırlar oluşturarak sınır sorununa son verdi. Müzakere sürecindeki bu belge paketine “1924-1927 belgeleri” denir (bkz. Harita No. 11, 15, 16, 17, 3, 18, 19).
Elbette belgeler, haritalar ve arşiv malzemeleri, 1925’te Tacikistan ile Kırgızistan (Özbekistan ve RSFSR’nin bir parçası olarak) arasındaki sınırların resmi olarak onaylanmasından sonra, Kırgız tarafının talebi üzerine birkaç volost ve yerleşimin Kırgızistan’a devredildiğini gösteriyor. Tacikistan’ın yasal toprakları pahasına. özellikle: 📷
1. 10 Eylül 1926 Bakso-İsfaninsky ve Chapkuluksky volostları, toplam alanı 180 bin hektardır (bkz. Harita No. 20, 21).
2. 8 Haziran 1927 14 bin hektar alana sahip Sulukta kömür havzası. 📷
3. 1 Ocak 1932’de Zamburuch, Zhar, Zhizgon ve Chuyanchi köyleri dahil olmak üzere toplam 15 bin hektar alana sahip Zamburuch bölgesinin toprakları (bkz. Harita No. 22, 23).
Doğal olarak, bu sitelerin Kırgızistan’a devredilmesine ilişkin Sovyetler Birliği düzeyinde resmi belgeler varsa, Tacik tarafı herhangi bir iddiada bulunmayacaktır (bkz. Harita No. 24).
5. 1924-1927 BELGELERİNİN DOĞRULANMASI VE HUKUKA GEÇERLİĞİNE İLİŞKİN İLAVE DELİLLER
“1924-1927 belgeleri” hakkında yorum yapan komşu ülkelerden bazı uzmanlar ve yabancı uzmanlar, bunların Tacikistan ve Kırgızistan’ın RSFSR ve Özbekistan’ın bir parçası olduğu dönemde kabul edildiğini beyan ediyorlar. Özellikle, Kırgızistan’ın 1936’da birlik cumhuriyeti haline gelmesiyle bağlantılı olarak böyle bir soru gündeme geliyor.
Ancak, Sovyetler Birliği mevzuatına göre, Tacikistan’ın Özbekistan’dan ayrılıp 1929’da birlik cumhuriyetine dönüşmesinden sonra, sınır bölümünün onaylanmış tüm belgelerinin Tacikistan’a miras kaldığı vurgulanmalıdır (bkz. 16, 17, 3, 11).
1936’nın sonunda Rusya’dan ayrıldıktan sonra, Kırgız Cumhuriyeti de miras aldı ve sınırlarını RSFSR’nin bir parçası olarak, yani 1927’ye kadar bölünme olarak resmen tanıdı (bkz. Harita No. 3, 17, 18).
Ayrıca Kırgız tarafı, destekleyici “1924-1932 belgelerinin” meşruiyetini inkar ederse bu volostların ve yerleşim yerlerinin devrine ilişkin söz konusu kararlar sonucunda sınırlar belirlenirken, mantık çerçevesinde Tacikistan bunların geri verilmesi konusunu gündeme getirebilir. Bu durumda, “ihtilaflı arazilerin” alanı, üç parselden oluşan 209.000 ha’lık arazinin eklenmesiyle 211.000 ha’dan 420.000 ha’ya çıkacaktır. Dolayısıyla ilgili belgelerin reddedilmesi Kırgız tarafının çıkarına değildir.
İki cumhuriyet arasındaki sınır çizgisi de bu kararlara ekli haritada açıkça belirtilmiştir.
Bu nedenle Tacik tarafı açısından “1924-1927 belgeleri” Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki devlet sınırını belirlemek için tek meşru dayanaktır.
“1924-1932 belgelerinin” meşruiyetinin ağır bir kanıtı. 1989’daki sınır çatışmasından sonra, Tacik SSC Bakanlar Kurulu ve Kırgız SSC Bakanlar Kurulu’nun talebi üzerine, 1990’da aralarındaki sınırı belirlemek için SSCB Yüksek Sovyeti’nin özel bir komisyonunun oluşturulmasıdır. cumhuriyetler Bu konuyu inceleyen komisyon, Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki sınırın tanımlanmasında yalnızca “1924-1932 belgelerinin” tanınabileceği ve kullanılabileceği nihai sonucuna vardı.
Bununla birlikte, Rusya Federasyonu ve Özbekistan Cumhuriyeti tarihi arşivlerinden, bu cumhuriyetlerin oluşumu sırasında sınır departmanına ait ek belgeler ve 1990 yılında SSCB Yüksek Sovyeti özel komisyonunun materyallerinin elde edilmesi bir hak olarak kabul edilir. müzakereler ve sınırların belirlenmesi sürecindeki önemli görevlerin başında gelmektedir.
6. İDARİ SINIR MI, DEVLET SINIRI MI?
(Kırgız tarafının atıfta bulunduğu 1932 sonrası belgelerin hukuki statüsünün netleştirilmesi)
Tartışma sırasında Kırgız tarafı, 1932’den 1991’e kadar olan dönemde hazırlanan bir dizi belgeye atıfta bulunuyor. ve iki ülkenin bağımsızlık döneminde. Bu belgelerin bir kısmı, arazinin mübadelesi ve geçici kullanımına ilişkin yerel ve idari müzakerelerin bir sonucu olarak, bir kısmı da sınır anlaşmazlıklarını çözmek için çeşitli komisyonların çalışmalarının bir sonucu olarak geliştirilmiştir. İki ülke arasında ortaya çıkan arazi kullanım sorunlarını çözmek için mevcut anlaşmazlıkları çözmeye çalışan ortak komisyonlar kuruldu.
Bu komisyonların çalışmaları sırasında iki halkın dostluğu ve birleşik SSCB’de yaşadıkları gerçeği dikkate alınarak, Tacikistan’ın bazı yasal toprakları geçici kullanım için kiralanmak üzere Kırgızistan’a devredildi. Ancak belirleyici nokta, 1932’den sonra ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasından önce, devlet sınırını tanımlayan tek bir belgenin öngörülen şekilde onaylanmamasıdır. Bu nedenle, Kırgızistan tarafından devlet sınırını tanımlayan belgeler olarak kullanılan tüm materyallerin yasal bir gücü yoktur.
Kırgız tarafı, Tacikistan ile sınır müzakerelerinde geçerliliği aşağıdaki şekilde olan üç belge paketini argüman olarak sunuyor.
1949 BELGE PAKETİ:
Bu belgeler, 1949 öncesi ikili komisyonlar tarafından hazırlanan tutanakları ve haritaları içermektedir. Tartışmalarının konusu, 1930’lardan beri Tacikistan tarafından geçici kullanım için Kırgızistan’a periyodik olarak devredilen arazilerin tescilidir. Ana kanun, Kırgızistan Bakanlar Konseyi’nden Tacikistan Bakanlar Konseyi’ne gönderilen ve Kırgızistan Hükümeti’nin resmi olarak Tacikistan’ın belirli bölümlerinin kendi topraklarına ilhak edilmesini talep ettiği 1949 tarihli resmi bir mektuptur.
Bu nedenle MEKTUP VE KIRGIZİSTAN HÜKÜMETİNİN TACİKİSTAN HÜKÜMETİNE RESMİ BAŞVURUSU BU TOPRAKLARIN TACİKİSTAN’A AİT OLDUĞUNU İSPATLAMAKTADIR VE BU MEKTUBU İLE KIRGIZİSTAN DA BU GERÇEĞİ KABUL ETMİŞTİR.
Ancak, Tacikistan SSC Bakanlar Kurulu resmi yanıtında, böyle bir hükmün SSCB Anayasasına (1936) aykırı olduğunu tespit etti ve cumhuriyetlerin sınırlarını değiştirmenin, ülkenin en yüksek yasama organının münhasır yetkisi olduğunu vurguladı. Sovyetler Birliği. Yani Tacikistan, Kırgızistan’ın topraklarını devretme talebini reddetti. 1949 belge paketi Tacikistan tarafından tanınmadı, uygun onay prosedüründen geçmedi.
1949 belgelerinin Sovyetler Birliği devlet organları tarafından tanınmadığına dair bir başka kanıt da, 1950’lerden önce sınır çizgisinin iki cumhuriyetin haritalarında 1924-1927 ve 1932 belgelerine göre doğru bir şekilde gösterilmesidir. daha sonra 1950’den sonra bu haritaların bazılarında iki cumhuriyetin sınırı şartlı olarak belirtilirken, haritalarda ancak devlet ortak komisyonun çalışmalarının sonuçlarını onayladıktan sonra gösterileceği belirtilmektedir. Ancak, SSCB’nin varlığının sonuna kadar, 1949’un söz konusu belgeleri devlet onayını ve onayını almadı.
Bu nedenle Tacik tarafı, SINIR MÜZAKERELERİNDE KULLANILMASINI CUMHURİYET ARASINDAKİ SINIRI BELİRLEYEN BELGE OLARAK KULLANILMASINI DOĞRU VE HUKUKİ OLARAK DEĞERLENDİRMEMEKTEDİR.
BELGE PAKETİ 1958-1959:
Bu belgeler, Tacik SSC Bakanlar Kurulu Kararı ve Kırgız SSC Bakanlar Kurulu Kararı ile oluşturulan “Tacik SSC ile Kırgız SSC arasındaki su ve toprak meselelerinin çözümü hakkında” ikili komisyon tarafından hazırlandı. Şubat 1958. Komisyonun asıl görevi, iki ülkenin sınır hattını belirlemek ve işaretlemek değil, belirli alanlarda ve İsfara ve Batken sınır bölgelerinde su, toprak, mera kullanımı konusundaki anlaşmazlıkları çözmekti.
17 Mart 1959’da Kırgızistan’ın Lailak bölgesi ile Tacikistan’ın Ganchi, Nav ve Kanibadam sınır bölgeleri arasındaki bölgeleri belirlemesi beklenen ikinci bir ortak komisyon oluşturuldu. Karma komisyonların bir üyesi olan Tacik SSC Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı Georgy Koshlakov, komisyonların görevinin iki cumhuriyetin tüm sınırı boyunca sınır çizgisini belirlemek değil, uygun sorunları çözmek olduğunu kaydetti. su ve toprağın bir ülke içinde kullanılması.
1949’daki başarısız deneyimin aksine, 1958-1959’da Kırgız tarafı, Tacikistan’ın Isfara bölgesi yetkilileri ile Kırgızistan’ın Batken yetkilileri arasında (ilk başkan yardımcıları tarafından imzalanan) bir “sözleşme” imzalayarak yabancı toprakları “aşağıdan” tahsis etmeye başladı. bu bölgeler). Daha sonra bu belge Leninabad ve Oş bölgelerinin başkanları tarafından (birinci sekreterler düzeyinde) imzalandı. O zamanlar Batken bölgesi yoktu ve Tacikistan bu kısımlarda Oş bölgesi ile sınır komşusuydu. Bu belgelerde bu topraklardan tek ülkenin (SSCB) toprakları olarak bahsedilmiş ve “1924-1932 tarihli resmi belgelerin” aksine Tacikistan’ın İsfara bölgesine ait bazı topraklar Sovyetler Birliği’nin Batken bölgesinin kullanımına devredilmiştir. Oş bölgesi.
Bir sonraki aşamada, 1959’da Kırgızistan Bakanlar Kurulu, Tacikistan Bakanlar Kurulu’na komisyon çalışmalarının sonuçlarını ve ilçeler ve bölgeler düzeyinde varılan anlaşmaları tanıyarak bu toprakları emrine bırakan resmi bir yazı gönderdi. Kırgızistan. Ancak aynı yıl, Tacikistan Bakanlar Kurulu, Kırgızistan Bakanlar Kurulu’nun talebini SSCB yetkililerine göndererek resmi bir yazı ile reddetti.
Bu nedenle, 1958-1959 komisyonunun nihai belgeleri Tacikistan tarafından kabul edilmedi ve DEVLET SINIRINI BELİRLEYEN BELGE statüsünü almak için Tacikistan ve SSCB düzeyinde gerekli devlet prosedürlerinden geçmedi.
Komisyonun çalışmalarının sonuçları Kırgız tarafının çıkarına olduğu için 30 Mart 1961’de belgeleri Kırgızistan Yüksek Şurası Başkanlığı tarafından tek taraflı olarak onaylandı. Ancak, Tacikistan tarafından yalnızca İsfara şehri ve Leninabad bölgesindeki yerel makamların liderliği düzeyinde onaylandı.
Ancak sınırın yasal statüsünü teyit eden belgenin, her iki cumhuriyetin liderliği tarafından alınan bir kararın ardından SSCB Yüksek Sovyeti tarafından onaylanması gerekiyordu. Bu nedenle, bu belgelerin sınır müzakereleri için bir temel olarak kullanılması yasa dışıdır ve yasal bir gücü yoktur.
1989 YILINDA BELGE PAKETİ:
Kırgız tarafının da dayandığı belgeler paketi, 1989’daki çatışmalardan sonra Tacik SSC Bakanlar Kurulu ve Kırgız SSC Bakanlar Kurulu kararlarıyla kurulan ikili bir komisyonun çalışmalarının sonuçlarıdır. devlet sınırını belirler.
1958’de sınır bölgelerindeki su-toprak anlaşmazlıklarını çözmek için oluşturulan komisyonun aksine, 1989’daki ortak komisyonun görevi İKİ ÜLKE SINIR ÇİZGİSİNİ TÜM UYGULAMASIYLA BELİRLEMEKti. Birkaç ay süren çalışmanın ardından, bu komisyon gerçekten de sınır bölgelerinin çoğunun durumunu ayrıntılı olarak tanımladı. Tacikistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın 23 Eylül 2022’de duyurduğu açıklamaya göre, bu konuda esneklik gösteren Tacik tarafı, 1924-1932 tarihli belgelerle birlikte bu harita ve belgeleri çalışma malzemesi olarak kullanmayı kabul etti.
Ancak asıl sorun, sınır çizgisini 1924-1927 ve 1932 resmi sınırlarından büyük bir farkla çizen bu komisyondur. Sonuç olarak, “ihtilaflı toprakların” bir kısmı Kırgızistan topraklarına tahsis edildi ve Tacikistan’ın yasal topraklarından Kırgızistan topraklarında 10 yerleşim bölgesi oluşturuldu. Kırgız tarafı bu komisyonun çalışmalarının sonuçlarını en üst yasama düzeyinde ülkesi lehine onayladı.
Ancak Tacik SSR Yüksek Konseyi, komisyonun çalışmalarının sonuçlarını kabul etmedi veya onaylamadı ve onlara, tarihi ve yasal temelleri, yani “1924 belgelerini” dikkate alarak devlet sınırının hattını netleştirme çalışmalarına devam etmeleri talimatını verdi. -1932.”
Böylece, SSCB ve Tacik SSC anayasalarına uygun olarak, 1989 ortak komisyonunun nihai kararı devlet prosedüründen geçmedi ve devlet sınırını tanımlayan bir belge olarak yürürlüğe girmedi. 23 Nisan 1991 tarihli Tacik SSR Bakanlar Kurulu kararıyla, görevi Tacik-Kırgız sınırındaki anlaşmazlıkları da ele almak ve çözmek olan yeni bir komisyon oluşturuldu.
Tacikistan Dışişleri Bakanı’nın BM Genel Kurulu toplantısında yaptığı konuşmadan, Tacikistan ve Kırgızistan’dan yetkililerle yaptığı röportajlardan ve basında çıkan haberlere göre, taraflar 2006 yılında ülkeler arasındaki sınırı belirleme konusunda anlaştılar. “1924-1927 ve 1989 belgeleri”ne. Buna dayanarak, 2016 yılına kadar toplam sınırın 519,9 km’si tanımlanmıştır. Bu sitelerle ilgili olarak, bilinmeyen nedenlerle imzalanmayan bir anlaşma taslağı hazırlanmıştır.
Çeşitli Tacik ve Kırgız medya kaynaklarından da anlaşılmaktadır ki, komisyon 2021’den bu yana ikinci kez, iki ülkenin sınırını belirlemek için tam olarak “1924-1927 ve 1989 belgeleri”ni kullandı. Toplam sınırların 80 km’si.
Bundan mantıksal olarak, her iki tarafın da yukarıdaki belgelerin gerekliliklerini dikkate alarak sınırın tanımını kabul edip tamamlayabileceği sonucu çıkar. Çünkü konunun başka bir alternatif hukuki çözümü yoktur.
7. “MEVCUT SINIRLAR” VEYA BAĞIMSIZLIK SIRASINDA BELGELERLE OYUN
1991’den itibaren Tacikistan ve Kırgızistan’ın devlet bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte sınır anlaşmazlığı yeni bir aşamaya girdi. Artık iki bağımsız ülke sınır çizgisini iki egemen devlet arasındaki sınır olarak tanımlamalı ve tanımalıydı. Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti, birbirlerinin bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü resmen tanıdı, dostluk ve işbirliğine ilişkin bir anlaşma imzaladı. Ancak iki taraf arasındaki belgelerle ilgili pratik anlaşmazlıklar, daha gergin ve çekişmeli bir hal alarak devam ediyor.
Bu aşamada Tacikistan, sınır müzakerelerinde, devlet sınırlarının temelini belirlemede hala “1924-1927 ve 1932 belgeleri”ne dayanmaktadır. Kırgız tarafının “destekleyici belgelere” bağımsızlık dönemine ait bir dizi belge eklemesi, işi daha da karmaşık hale getiriyor.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı’nın BM kürsüsünden belirttiği gibi, Kırgız Cumhuriyeti’nin konumu 8 Aralık 1991 tarihli “Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Kuruluşuna İlişkin Anlaşma”, “Cumhuriyetler Arasında Devletlerarası İlişkilerin Temellerine İlişkin Antlaşma”ya dayanmaktadır. 12 Temmuz 1996 tarihli (Duşanbe) Tacikistan ve Kırgız Cumhuriyeti Anlaşması, BDT Şartı, 21 Aralık 1991 tarihli Almatı Deklarasyonu, 15 Nisan 1994 tarihli Moskova Deklarasyonu. Bu belgeler, BDT üyesi ülkeler arasındaki ilişkileri tanımlayan temel ve temel belgeler olarak kabul edilir, ancak bunların devlet sınırını tanımlayan belgeler olarak kullanılması yasa dışıdır. Bu nedenle, geri kalan tanımlanmamış topraklarda devlet sınırı bulunmadığından, bu belgelerin Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti arasında kullanılması oldukça tartışmalıdır. “Çizgili şeritler”, “lekeler”,
8. KIRGIZİSTAN’IN “DESTEKLEYİCİ BELGELERİ” NEREDE YASAL DEĞİLDİR?
08.12.1991 tarihli “Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Kuruluşuna İlişkin Anlaşma” bu uluslararası örgütün kurucu belgesidir, BDT’nin yanı sıra sistemin ilkelerini, yönlerini ve faaliyet alanlarını, yapılarını ve hedeflerini tanımlar ve düzenler. devletler arasındaki ilişkilerin
Uluslararası hukuk açısından bu anlaşmanın konusu, devletler arasındaki ihtilafların ve sınır sorunlarının çözümü değildir. Uluslararası Anlaşmaların Statüsüne İlişkin Viyana Sözleşmesi’nin (23 Mayıs 1969 tarihli) gerekliliklerine uygun olarak, bu belge içeriği itibariyle tanınamaz ve devlet sınırları üzerindeki anlaşmazlıkları düzenlemek ve çözmek için yasal bir dayanak olarak kullanılamaz. Bu nedenle Tacik tarafı, Tacikistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı’nın Eylül 2022’de BM Genel Kurulu’nda belirttiği bu belgeleri kullanmayı reddetti.
Tacikistan Dışişleri Bakanlığı başkanının açıklamasına göre, Tacikistan Cumhuriyeti Anayasası’nın 10. maddesi ve “Pacta sunt servanda” ilkesini ilan eden Uluslararası Anlaşmaların Statüsüne İlişkin Viyana Sözleşmesi’nin 26. paragrafı uyarınca (“Anlaşmalara saygı gösterilmelidir”), Tacik tarafı, BDT’nin kurucu anlaşması da dahil olmak üzere, resmi olarak tanınan uluslararası düzenlemelere bağlı kalmaktadır.
Ancak, Uluslararası Anlaşmaların Statüsüne İlişkin Viyana Sözleşmesi’nin (1969) 31. Maddesinin 1. paragrafına göre, “bir anlaşmanın içeriği yalnızca kendi amacı ve amacı çerçevesinde yorumlanmalıdır.” Bu durumda, BDT’nin Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın adı (1) ve ilk paragrafı (2), anlaşmanın konusunun tam olarak Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulması olduğunu vurgulamaktadır. Amacı, Üye Devletlerin etkileşimde bulunma şeklini tanımlamaktır. Bu nedenle, bu anlaşmayı sınır anlaşmazlıklarının çözümü konusuna uygulayarak kendi lehinize yorumlamak yanlıştır.
Ayrıca, bu anlaşmanın ayrılmaz bir parçası olan 21 Aralık 1991 tarihli BDT’nin oluşturulmasına ilişkin protokol uyarınca, BDT’nin oluşturulmasına ilişkin anlaşmanın uygulanması için uygulanması için özel bir mekanizma geliştirilmeli ve kabul edilmelidir. . Anlaşma başlangıçta yalnızca üç ülke (Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya) tarafından geliştirilip imzalandığından, bileşik protokol, daha sonraki değişiklikleri dikkate alarak, onlara katılan ülkelerin gelecekte ülkeler arasındaki ilişkileri çeşitli şekillerde düzenleyen belgeler geliştirmesini sağladı. talimatlar.
Ancak uygulamada, bu anlaşma temelinde, üye ülkeler arasındaki sınır konularını düzenleyen tek bir belge geliştirilip kabul edilmemiştir. Tacikistan’ın pozisyonu, yani BDT’nin kurucu anlaşmasını kullanmayı reddetmesi, pratik açıdan doğrudur. Çoğu uluslararası kuruluşta üyeleri arasında sınır çatışmaları ve savaşlar devam ettiği için tk. imzalanan anlaşmalar sınır sorunlarını düzenlemez ve çözmez.
Özellikle, BDT anlaşması ve bu örgüte üyelik, anlaşmanın yetkisi ve amacı olmadığı için Azerbaycan ile Ermenistan, Rusya ile Ukrayna, Rusya ile Gürcistan, Özbekistan ile Kırgızistan vb. arasındaki sınır anlaşmazlıklarını çözmedi ve çözmeyecektir. bunu sağlamak.
Elbette Kırgız tarafı, BDT Anlaşmasına ve SSCB’nin dağılması ve kurulması sırasında Tacikistan’ın emrinde olan Oloy Vadisi’ndeki 63.000 hektarlık kiralık arazinin 2004 yılında iade edilmesi konusundaki ısrarına bağlı kalmıyor. BDT, bu gerçeğin kanıtıdır.
Özellikle BDT anlaşması ve bu kuruluşa üyelik, Azerbaycan ile Ermenistan, Rusya ile Ukrayna, Rusya ile Gürcistan, Özbekistan ile Kırgızistan vb. arasındaki sınır anlaşmazlıklarını da çözmez, çünkü anlaşmanın yetkisi ve amacı bunu sağlamaz. .
Elbette Kırgız tarafı, BDT Anlaşmasına ve SSCB’nin dağılması ve kurulması sırasında Tacikistan’ın emrinde olan Oloy Vadisi’ndeki 63.000 hektarlık kiralık arazinin 2004 yılında iade edilmesi konusundaki ısrarına bağlı kalmıyor. BDT, bu gerçeğin kanıtıdır.
Örneğin Çin, Hindistan ve Pakistan, Şanghay İşbirliği Örgütü üyesidir. Bu örgüte üye ülkeler de kurucu anlaşmada birbirlerinin toprak bütünlüklerini ve resmi sınırlarını tanırlar. Ancak SCO’ya üyelik kendi başına bu ülkeler arasındaki devlet sınırlarıyla ilgili sorunları ve anlaşmazlıkları düzenlemez. ŞİÖ’ye üyelik, bu ülkelerin sınır çatışmalarını dostluk ve ortaklık ruhu içinde çözmesini gerektirir, ancak sorunu doğrudan düzenlemez veya çözmez. Bu, belirli bir konuda ikili anlaşmalar düzeyinde çözülebilir.
Kırgız tarafının kullandığı bir diğer belge olan “Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Arasında Devletlerarası İlişkilerin Temellerine İlişkin Antlaşma” da iki komşu bağımsız ülke arasındaki ilişkilerin yöntemlerini tanımlamaktadır ve aynı zamanda, iki devlet arasındaki devlet sınırları konusunu düzenlemez.
İki ülke arasında dostane ve barışçıl ilişkiler öngören bu belge, sınır anlaşmazlığının barışçıl çözümü için bir temel, uygun bir siyasi gerekçe işlevi görebilir. Özellikle bu dostluk ve işbirliği anlaşmalarının içeriği ve normları, Kırgızistan’ın Tacik topraklarını dostane bir şekilde iade etmesini, savaş ve çatışmaya girmemesini gerektirmektedir. Veya Antlaşma’nın “birbirlerinin toprak bütünlüğünü tanıma ve bunlara saygı gösterme” vurgusu yapan 5. paragrafı, Kırgızistan’ın Tacikistan’ın toprak birliğini kendi sınırları içinde tanımasını, el konulan toprakları gerçek sahibine iade etmesini şart koşuyor. Ancak bu belgeler, sınırın ihtilaflı belirli bölümlerinde sınır çizgisinin işaretlenmesi için temel teşkil edemez.
Kırgız tarafının sunduğu BDT Tüzüğü, Almatı Deklarasyonu ve Moskova Deklarasyonu da aynı nedenlerle müzakerelerde karar alma sürecinde kullanılamaz.
Kırgız tarafının bu belgelerde dayandığı temel nokta, belgelerde “mevcut sınırlar” ifadesinin kullanılmasıdır. Yani, bu belgelerin çoğu, Sovyetler Birliği’nin dağıldığı veya BDT’nin kurulduğu sırada ülkelerin birbirlerinin sınırlarını “mevcut sınırlar” içinde tanıdıklarını şart koşuyor.
Bilhassa BDT Şartı’nın 3. maddesinin 3. paragrafında “devlet sınırlarının dokunulmazlığı”, “mevcut sınırların tanınması” ve “toprakların yasa dışı olarak ele geçirilmesinden kaçınma” gibi kavramlar belirtilmektedir. Bu ifadeler, bu belgenin orijinalinde olduğu gibi, “devlet sınırlarının dokunulmazlığı”, “mevcut sınırların tanınması” ve “yasadışı toprak edinimlerinden vazgeçilmesi” şeklinde sunulmaktadır.
BDT’nin 8 Aralık 1991 tarihli kuruluş Anlaşmasının 5. Maddesi, “mevcut sınır” (“mevcut sınırların dokunulmazlığı”) kavramını kullanır.
İki ülke arasındaki Devletlerarası İlişkiler Antlaşması’nın 1. ve 5. maddeleri birbirlerinin “sınırların dokunulmazlığı” ve “toprak bütünlüğünün tanınması” gibi ilkeleri vurgulamaktadır.
Ancak taraflar “mevcut sınırlar” kavramını farklı yorumluyor. Kırgız tarafı, “mevcut sınırların” Sovyetler Birliği’nin dağılması sırasında bağımsız ardıl devletler arasında ortaya çıkan sınırlar olduğuna inanarak bunu kendi çıkarları doğrultusunda yorumluyor. CD’nin görüşüne göre, bu gerçeklik mevcut gerçek temelinde kabul edilmelidir. Bu “mevcut sınırlar” ifadesi anlayışıyla, şu anda Kırgızistan’ın emrinde olan Tacikistan topraklarının neredeyse tamamı teorik olarak Kırgız Cumhuriyeti’nde kalacaktır. Tacik tarafının görüşüne göre, YALNIZCA BU SINIR, OLUŞTURULAN PROSEDÜRDE DEVLET DÜZEYİNDEKİ YASAL BELGELER ÇERÇEVESİNDE ONAYLANAN “MEVCUT SINIR” OLARAK TANIYABİLİR. Bu nedenle Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki “mevcut sınırlar” sadece bu sınırlardır.
Tacikistan’ın böyle bir konumu, yasal olduğu kadar pratik ve siyasi açıdan da ülkenin çıkarları doğrultusunda hareket eder, çünkü Tacikistan, SSCB’nin çöküşü sırasında diğer belgeleri veya fiilen oluşturulmuş sınırları tanırsa, çoğu arazi Kırgızistan’ın emrinde olabilir. Özellikle, Vorukh bir yerleşim bölgesi olarak kabul edilecektir. Tacikistan’ın asla katlanamayacağı bir durum. Bu bağlamda, RT, “mevcut sınırlar” kavramının yeterli bir şekilde anlaşılması anlamına gelir.
Kırgız tarafının üzerinde durduğu “mevcut sınırlar” kavramına gelince, bu kavramın herhangi bir yasal düzenlemede açıklanmadığını belirtmek gerekir. BDT’nin diğer kanunlarında da “sınır”, “devlet sınırları”, “devlet sınırları” kavramları kullanılmaktadır. Peki, Kırgız tarafının görüşüne göre, sınır meselelerinin çözümünde, bunların tümü özel olarak ve herhangi bir açıklama yapılmadan verilmemişse, hangi üslup ve terminoloji esas alınmalı?
Uzun yıllara dayanan müzakere süreci, Kırgız tarafının kendi çıkarına olduğu durumlarda “mevcut sınırlar” kavramına güvendiğini göstermektedir. Örneğin 2003 müzakerelerinde Kırgızistan, kira sözleşmesinin sona ermesiyle bağlantılı olarak Alai Vadisi’nde (Murgab) 50 yıllığına (1942’den beri) kullanılmak üzere Tacikistan’a kiralanan 63.000 hektarlık araziyi talep etti, bunlar iade edildi. Tacik tarafı iyi niyet gösterdi ve 2004 yılında bu toprakları Kırgızistan’a iade etti. Bu süreçte bölge sakinlerine Kırgız vatandaşlığı alma ve bu ülkeye taşınma hakkı tanınmıştır.
Bazı uzmanlar, Tacikistan’ın böyle bir eyleminin tek taraflı bir taviz olduğuna inanıyor. Ancak bu örnek üç önemli noktaya işaret ediyor:
1. Tacikistan, komşularıyla ikili anlaşmalara uyar ve 152.000 hektarlık Kırgız topraklarını kiralama süresinin bitiminde koşulsuz olarak iade eder.
2. Kırgız tarafı, anlaşmalara göre iadeye tabi olan Tacikistan toprakları ile ilgili olarak bu tür eylemlerden kaçınır.
3. Belirtilen arazi, SSCB’nin çöküşü ve BDT’nin oluşumu sırasında Tacikistan’ın emrindeydi. Bu nedenle, “BDT’nin kurulduğu sırada mevcut sınırlar” kavramına güvenirsek, Alai Vadisi Tacikistan’a aittir ve Kırgızistan onu iade etmelidir. Bu durum, komşu tarafın kendisinden talep edilmesi halinde “mevcut sınırları” tanımadığını, ancak kendi çıkarları söz konusu olduğunda bunları esas alacağını göstermektedir.
Kırgız tarafı, “belge ihtilafı” ile birlikte Vorukh’un bazılarında bir ada olarak tasvir edildiğini göstermek için “harita ihtilafını” öne sürüyor. Tabii yıllar içinde bazı araştırmalar, askeri ve siyasi kurumlar devletler arası sınırların durumunu farklı şekillerde yansıtan haritalar yayınladılar. Devlet sınırının resmi çizgisinin bir topografik harita ile değil, devletlerarası belgelerin imzalanmasıyla belirlendiğine dikkat edilmelidir. Ek olarak, Sovyet döneminin çoğu haritasında, özellikle Türkistan askeri bölgesinin yüksek hassasiyetli haritalarında, Vorukh hiçbir zaman yerleşim bölgesi olmadı ve Tacikistan bölgesi olarak belirlendi.
Sovyetler Birliği dönemine ait aynı askeri haritalar, Hocai Alo ile Vorukh arasındaki bölgede 1975 yılına kadar Aksai yerleşiminin olmadığını açıkça göstermektedir. Ayrıca, 1975 yılına kadar nüfus ve sivil statüye ilişkin arşiv belgelerinde, Aksai köyünün sakini olarak tek bir kişi kayıtlı değildir. Bu durum, Kırgızistan’ın bu toprakları ele geçirme ve üzerlerine yerleşim inşa etme tarihini açıkça yansıtmaktadır.
Ayrıca, 1960-1980 döneminde, Tacikistan’a ait topraklarda, arazi tahsis etmek için yasadışı olarak Kırgız nüfuslu yerleşim birimleri ortaya çıktı: Aksai, Ak-Tatyr, Kok-Tash, Ravvat-Kovut, Karabak, Chontala, Dostuk, Minbulak , Zhany-Zher, Kulundu, Maksat, Sosyalizm, Arka, Borborduk ve ulusal ekonominin altyapısı çatışmaların sebebidir.
9. “BELGE OYUNU” NASIL OLUŞUR?
Komşu ülke temsilcilerinin davranışlarıyla ilgili olarak bu ifadenin kullanılmasının amacı, müzakereler sırasında Kırgız tarafının sadece bu konuda değil, aynı zamanda “temel belge” konusunda da pozisyonunu sürekli değiştirmesidir. Son on yılda, Kırgızistan devlet komisyonları, belirli bir “tartışmalı alandaki” kendi çıkarlarına bağlı olarak veya sürekli değişen liderler ve komisyon üyelerinin kişisel tercihleriyle bağlantılı olarak çeşitli belgelere güvendiler. CD’nin böylesine ilkesiz bir konumuna “belgelerle oyun” denilmelidir.
Örneğin:
1. Karma komisyonun 4 Şubat 2011 tarihli 10 No’lu Protokolüne göre Kırgız tarafı, Kırgız Cumhuriyeti’nin 1989 ikili komisyonun materyallerini resmi olarak onaylamasından bu yana, bunların tek bir belge ve sınırlandırma için yasal dayanak olarak kabul edildiğini kaydetti. Kırgızistan için devlet sınırı. (Materyal Tacikistan tarafından tanınmamaktadır ve yasal olarak bağlayıcı değildir).
2. Tarafların yasal gruplarının toplantısının sonraki tutanaklarında (19 Kasım 2011 tarih ve 11 sayılı ve 11 Şubat 2012 tarihli 12 sayılı) Kırgız tarafının, 1958-1959 ikili komisyonu, devlet sınırlarının sınırlandırılması için yasal dayanak olarak ve 1989 ortak komisyonunun kararlarını yalnızca gerektiğinde kullanır.
3. 22 Temmuz 2013 tarih ve 16 No.lu Protokole göre Kırgız tarafı, 8 Aralık 1991 tarihli Bağımsız Devletler Topluluğunun Kuruluşuna İlişkin Anlaşmayı, 21 Aralık 1991 tarihli Almatı Deklarasyonunu, Moskova Deklarasyonunu kabul ettiğini belirtmiştir. 15 Nisan 1994 tarihli sınır ayrımını tanımlayan ana belgeler olarak, BDT Şartı ve Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgızistan Arasındaki Devletlerarası İlişkilerin Temellerine İlişkin Antlaşma.
4. 1 Mayıs 2021 tarihli protokolde Kırgız tarafı yine “1924-1927 belgeleri” ve “1989 belgeleri”ni kullanmayı kabul etti.
5. 2022’de Kırgız tarafı, devlet sınırını tanımlamak için mevcut tüm materyal ve belgelerin kullanılmasını önerdi.
Bununla birlikte, komşu tarafın belgelerle ilişkileri ağırlıklı olarak seçicidir ve kendi çıkarları veya grup başkanı ve üyelerinin değiştirilmesi durumunda konumları önemli ölçüde değişir. 1924-1927 belgeleriyle çalışırken çifte standart politikası. veya “mevcut sınırlar” kavramına ilişkin olarak Kırgız tarafının olumsuz tutumunun canlı bir örneğidir.
Devlet liderliğinde ve devlet sınır komisyonu üyelerinde sık sık değişiklik, ülkenin siyasi gidişatında sürekli değişiklik, belgelerle ilgili kararsızlık, imzalanan anlaşmaların yerine getirilmemesi, siyasi duruma bağımlılık ve iç siyasi güç dengeleri müzakerelerde “güvenilir ortak” sorununa ve “yetkili taraf” krizine yol açtı.
Başka bir deyişle, şu anda komşu ülkede acil sorunları yapıcı bir şekilde çözmenin mümkün olacağı yetkin bir ekip yok. Mevcut durum ve sınırların mevcut durumu, Kırgız Cumhuriyeti’nde sık sık değişen siyasi ortamın ve iç çatışmaların rehinesi haline geldi. Bu durumda, belirli bir kararın komşu ülke tarafından kabul edilmesi ve uygulanmasının garanti edilmesi çok şüphelidir ve çoğu zaman imkansızdır. Bunun bir başka teyidi, Tacikistan ile 2006 yılında imzalanan anlaşmanın Kırgızistan Hükümeti tarafından feshedilmesidir.
* * *
Nitekim Tacikistan Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti arasındaki sınır anlaşmazlığının hukuki ve belgesel tarafının analizi, bu ihtilafın kritik bir aşamada olduğunu göstermektedir.
10. SONUÇ VEYA TACİKİSTAN NEDEN “SALDIRGAN ÜLKE” OLAMAZ?
Makalemizin temel amacı, Tacikistan Cumhuriyeti’nin Kırgız Cumhuriyeti ile olan sınır anlaşmazlığında konumunu halka açıklamak, nüfusun çeşitli kesimleri arasında durumun net bir şekilde anlaşılmasını sağlamak olduğu için, sonuç olarak, Tacikistan’ın konumu şu şekildedir: her birimizin anlaması gereken genelleştirilmiş noktalar şeklinde sunulur.
10.1. SINIR ANLAŞMAZLIKLARINDA İKİ TARAFIN DURUMU
Kırgızistan’ın tartışmalı olarak nitelendirdiği 211.000 hektarlık arazi, Tacikistan Cumhuriyeti’nin yasal bölgesidir. Bu çatışmada, toprağın sahibi ve yasal haklarının savunucusu Tacikistan’dır. Ancak bu anlaşmazlıkta Kırgız tarafı, Tacikistan Cumhuriyeti topraklarını iade etmeyi reddeden bir ülkedir. Yani TACİKİSTAN HAKLI TARAF, KIRGIZİSTAN BORÇLU TARAFTIR. Tarafların bu çatışmadaki rolü ve konumu, hem Tacikistan içinde hem de dışında net bir şekilde açıklanmalıdır.
10.2. BU ANLAŞMAZLIKTA GERÇEK VE GERÇEK
Görüldüğü gibi, tüm resmi ve tarihi belgeler 211.000 hektarın Tacikistan’a ait olduğunu teyit etmektedir. Ancak aynı zamanda bu topraklar çeşitli sebeplerle artık Kırgızistan’ın kontrolündedir. Fakat TARİHİ GERÇEKLER VE HUKUKİ ADALET TAMAMEN TACİKİSTAN’DAN YANINDADIR. Bu statükonun tanınması ve anlaşılması gerekiyor.
10.3. HER İKİ TARAFIN HEDEFLERİ VE ÇIKARLARI
Yukarıdaki hususlar dikkate alındığında, sınır çatışması ve müzakerelerinde Tacik tarafının çabası ve çıkarı ata topraklarını iade etmektir. Ancak bu süreçte Kırgızistan’ın çabası, hedefi ve çıkarı, Tacikistan’ın bu topraklarını kontrolünde tutmak ve nihayet SAHİBİNİN RESMİ STATÜSÜNÜ ALMAKTIR. Yani Kırgızistan’ın konumu geri dönmemek ve nihayet başkalarının topraklarına el koymaktır.
10.4. “ÜLKE SALDIRGAN” VE “ÜLKE İŞGALCİSİ” TANIMI ÜZERİNE
Tacikistan, Kırgızistan’ın yasal topraklarını işgal etmediği, yalnızca yasal topraklarının iadesini talep ettiği için, sınır anlaşmazlığında Tacik tarafı hiçbir durumda Saldırgan ÜLKE olarak TANINMAZ.
Zorla iade edilseler bile, ne yasal ne de tarihsel açıdan, Tacikistan saldırgan bir ülke olmaz, çünkü BİR ÜLKE KENDİ TOPRAKLARINI “İŞGAL EDEMEZ” VEYA KENDİNİ “ELE GEÇİREMEZ”. Bu nedenle, bu anlaşmazlıkta, Tacikistan’ın işgal altındaki topraklarının iadesi veya kurtarılması konusundaki tutumu adil bir temele sahiptir.
Ancak tüm mantık kurallarına göre meşru topraklarını Tacikistan’a iade etmek istemeyen Kırgızistan, SALDIRGAN BİR ÜLKEDİR.
* * *
Tacikistan ile Kırgızistan arasındaki sınır çatışmasının özünün bu kadar basitleştirilmiş bir açıklaması, uzmanlara ek olarak, toplumun çeşitli kesimlerinin ve ülkenin her vatandaşının güvenilir belgeler ve kanıtlar temelinde güvenilir bir şekilde bilmesi için gereklidir. ülkelerinin ilkeli konumunun geçerliliğine kesin olarak inanırlar:
1. 211.000 hektar arazi münhasıran Tacikistan’a aittir;
2. Tacikistan’ın Kırgızistan topraklarındaki herhangi bir site üzerinde hakkı yoktur;
3. Tacikistan, hâlihazırda bir komşu ülkenin yetkisi altındaki yasal topraklarını iade etmek istiyor;
4. Kırgız tarafı, başkalarının el konulan topraklarını iade etmeyi reddediyor ve buraları resmi olarak kendi toprakları olarak bırakmak istiyor;
5. Tacikistan bu çatışmada “saldırgan” bir ülke değil, kendi topraklarını kaybetmiş yaralı bir taraftır;
6. Bu çatışmada hakikat ve adalet tamamen Tacik tarafındadır;
7. Devletin bu konudaki tutumu Tacikistan’ın ulusal çıkarlarını tamamen karşılamaktadır;
8. Tacikistan tarafındaki bu ihtilaf, komşu bir ülkenin topraklarının işgali ve gaspı ile ilgili değil, Anavatan topraklarının korunması ve kurtarılması ile ilgilidir. Bu, anlaşılması tüm toplum için gerekli olan kutsal korumanın konumudur.
Tacikistan’ın bu hassas konudaki konumu hakkında net ve kesin bir görüş, Anavatan sınırlarını korumak için nüfusun vatansever ruhunun oluşması ve toplumun devlet etrafında uyumu için gerekli temeli oluşturur. Doğal olarak, konunun özünü bilmeden ve sadece duygulara güvenmeden bir şeye uzun vadeli destek sağlamak çok zordur. Çünkü HER GÜVEN MANTIK VE SAĞLAM TEMELLER ÜZERİNDE KURULUR.
Görünüşe göre tüm sınır çatışmaları, anayasal olarak Tacikistan’a ait olan topraklarda yaşanıyor. Kesinlikle mantıklı bir soru ortaya çıkıyor: vatanlarını ve topraklarını kim savunuyor? Saldırgan kim? Buna hukukçular, siyasetçiler, askerler ve diplomatlar cevap versin. Okuyucunun kendisi için karar vermesine izin verin!
* * *
Yazar, 10 Mart 1971 doğumlu, Duşanbe Politeknik Koleji ve Tacik Ulusal Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nden mezun olan siyaset bilimleri adayı Hakim Abdullokhi Rakhnamo’dur. Tacik Ulusal Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde yüksek lisans öğrencisiydi ve İran, ABD, Mısır ve Rusya’da siyaset bilimi ve din eğitimi aldı.
Tacikistan Cumhurbaşkanlığına bağlı Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin Dış Politika Analiz ve Öngörü Dairesi başkanı olan Tacikistan Cumhurbaşkanlığı İcra Dairesi’nde çalıştı, son birkaç yıldır bu merkeze danışmanlık yaptı. . 2021’den beri Tacikistan Yazarlar Birliği Uluslararası İlişkiler Departmanı başkanıdır.
“Tacikistan’da İslami ulema” (2009), “Afganistan ve Orta Asya: karşılıklı etkinin özellikleri ve beklentileri” (2015) gibi birçok kitabın yazarıdır. Rusya, ABD, Fransa, Almanya, Mısır, Ukrayna, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Afganistan vb.’nin çeşitli şehirlerinde konferanslar veren düzinelerce bilimsel ve analitik makale yayınladı. İki şiir kitabının yazarı. Rusça, İngilizce ve Arapça bilmektedir.
Abdullo Rakhnamo
* 👉 Telegram ve 👉 Twitter’daki haberlerimizi takip edin !
kaynak:https://fergana.agency/photos/128435/?country=tj&fbclid=IwAR3L9-3N9xw5kWP7igYXOH8-4gFx-fG4TsFcXAuugM4OJVDizWi36qtKEgQ